گاه‌نوشت‌های منصور بنانی

بیداری از رؤیای فکر

شرح غزلی از مولانا

 

زین دودناک خانه گشادند روزنی

شد دود و، اندر آمد خورشید روشنی

آن خانه چیست؟ سینه و آن، دود چیست؟ فکر

ز اندیشه گشت عیش تو اشکسته گردنی

در یک خانه پر از دود، با عزم صاحب خانه، منفذی باز شد و آن دود های خفه کننده، خارج شدند و نور مبارک خورشید وارد آن خانه شد. اما جناب مولانا آن دود و آن خانه و آن نور کدامند؟:

آن خانه، ذهن و سینه غم ­ناک ­کنونی ­شما  و آن دود ها که از آنها شبحی به نام خود کاذب یا منیت ساخته­ای و مثل بت مشغول پرستش آنی، افکار و اندیشه های تو هستند. از چنان دود و شبح و اندیشه هایی، عیش الهی تو مکدر شده و به دست خودت، خودت را از بالاترین عیش دنیا محروم کرده ای! و شور و عشق پاک و پر قدرت ذاتی تو، با غلبه سرطانی اندیشه، مانند فرد بیچاره­ای شده که گردنش شکسته است! مولوی در مثنوی هم چنین پیامی را به شکل های مختلف بیان نموده است. از جمله:

رفت فکر و روشنایی یافتند                  نحر و بحر آشنایی یافتند

نحر= نزدیکی، قرب

بیدار شو، خلاص شو از فکر و از خیال

یارب، فرست خفته ی ما را دهل زنی

خدایا برای این خفته ی ما دهل زن بیدار کننده ای فرو فرست! تا از خواب فکر و خیال رهایی یابد و درک کند که هر چه بر پایه خود کاذب و افکار و هیجان های متعلق به آن است،  پوچ و دروغین است.

خفته هزار غم خورد از بهر هیچ چیز

در خواب، گرگ بیند، یا خوف ره‌زنی

خفته به هنگام رؤیا دیدن، به خاطر هیچ، دچار غم، غصه، ترس و وحشت می شود، وحشت از گرگ یا راه زن و...

وضعیت ما یعنی اسیران خود کاذب هم مشابه خواب دیدن است، نسبت به مسائل توهمی بسیار جدی و همراه خشم، ترس، حرص و..واکنش نشان می دهیم و اگر مسیر رهایی از فکر را انتخاب نکنیم، تازه موقع مرگ متوجه غم ها، وسواس ها و هیاهوی بسیار برای هیچ  می شویم:

گویند مردگان که: « چه غمهای بیهده

خوردیم و عمر رفت به وسواس هر فنی

بهر یکی خیال گرفته عروسیی

بهر یکی خیال بپوشیده جوشنی

جوشن= لباس جنگی، زره

آن سور و تعزیت همه با دست این نفس

نی رقص ماند ازآن و نه زین نیز شیونی

ناخن همی زنند و رخ خود همی درند

شد خواب و نیست بر رخ شان زخم ناخنی

بیداری و مشاهده گری ناظر ساکت درون که عاری از خشم و حرص صورت می گیرد، تنها معیار برای درک حقیقت امور است. هیچ و پوچ بودن چیزهایی که جدی گرفته بودیم و عدم توجه به امور واقعی و متعالی، تنها پس از بیداری عیان خواهد شد.

کو آنک بود با ما چون شیر و انگبین؟

کو آنک بود با ما چون آب و روغنی؟

اکنون حقایق آمد و خواب خیال رفت

آرام و مأمنی ست، نه ما ماند و نی منی

به هنگام بیداری و مشاهده حقیقت همانطور که هست، تعادل ذهن و آرامش عمیقی در ورای توهم و اضطراب و تشویش خود کاذب، جلوه گر می شود.

نی پیر و نی جوان، نه اسیرست و نی عوان

نی نرم و سخت ماند، نه موم و نه آهنی

عوان= نگهبان، پاسبان

همه اشکال مادی و ظاهری گذرا و ناپایدار و توهمی هستند و جدی گرفتن آنها به قیمت فراموشی و غفلت از خود متعالی، به علت جهل مرکب و در خواب منیت و خشم و حرص فرو رفتن پیش می آید.

یک رنگی است و یک صفتی و یگانگی

جانی ست بر پریده و وارسته از تنی

وقتی خود متعالی یا آگاهی ورای فکر کشف می شود، آگاهی ناب و جریان یافته در همه موجودات درک خواهد شد. مشخص می شود که همه اشکال به ظاهر متفاوت، از یک آگاهی ناب واحد ریشه گرفته اند. در واقع به هنگام بیداری و رهایی از اسارت فکر، جان وجود، خودش را از خود کاذب رها کرده و متجلی خواهد شد. 

این یک نه آن یکیست، که هرکس بداندش

ترجیع کن که در دل و خاطر نشاندش

 

منابع:

ترجیع بند چهل و سوم از ترجیعات دیوان شمس تبریز، اثر مولانا جلال الدین محمد بلخی (منبع  سایت گنجور : http://ganjoor.net/moulavi/shams/tarjeeat/sh43/      ) و کتاب غزلیات شمس تبریز، اثر محمد رضا شفیعی کد کنی

این مطلب در کانال تلگرام این سایت به آدرس زیر هم می آید:

آدرس کانال:  https://t.me/avazedoust

 

موضوع: فکر، شبکه فکری، مولوی، توهم خود، مولوی، شرح غزل، مشاهده گری